Artykuły
Agresja – przeciwdziałanie [1]
Jednym z najczęstszych problemów z jakimi spotykam się w pracy psychologa są trudności rodzicielskie w radzeniu sobie z agresją wśród dzieci. W swojej pracy z Klientem (także tym niepełnoletnim) kładę nacisk przede wszystkim na prace z rodzicami i całym systemem rodzinnym, zaangażowanym w zachowania problemowe dziecka.
Przeciwdziałanie zachowaniom agresywnym wśród dzieci, młodzieży i agresorów dorosłych opiera się głównie na założeniach terapii behawioralnej i poznawczo-behawioralnej. Formy te przybierają postać: 1) karania za przejawy agresji; 2) uczenia kontrolowania emocji gniewu; 3) poszerzania zdolności empatycznych i rozładowywania napięcia; 4) terapii wielosystemowych; 5) uczenia umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz 6) treningów zastępowania agresji (i autorskich programów grupowych prowadzonych przez Centrum PUNKT związanych z modyfikacją zachowań).
Jednym z powszechniej stosowanych sposobów eliminowania zachowań agresywnych jest karanie za jej przejawy. Stosowanie bodźców awersyjnych (kar) jako metody wychowawczej ma powodować stan przykrego napięcia emocjonalnego w przypadku występowania zachowania problemowego. Kary pozornie posiadają dość znaczną skuteczność w eliminowaniu niepożądanego zachowania, eliminują one jednak jedynie zewnętrzne przejawy zachowania, nie przyczyniają się jednak do zmiany wewnętrznej gotowości do zachowań agresywnych. Wiadomo, że karanie za przejawy agresji raczej tłumi a nie wygasza tendencje agresywne, a chwilowe tłumienia agresji (dzięki stosowaniu kar) zwiększa jeszcze jej nasilenie po zaniknięciu groźby kary (lub podczas nieobecności karzącego) (Łobocki, 2008, s.213-215). Karanie za przejawy agresji nie przyczynia się zatem do trwałego zaniku tendencji agresywnych, a ich silne tłumienie może doprowadzać do eskalacji zachowania w dalszych etapach życia. Skuteczność karania jest uzależniona od kilku czynników: pozytywnego stosunku karzącego do karanego (a także vice versa); akceptacji przez karanego norm, za które został ukarany; atmosfery w jakiej wymierzona została kara (nie powinna być to atmosfera wroga) oraz od umiaru w stosowaniu kar (Tamże, s.216-218).
Jedną z najczęstszych emocji prowadzących do zachowań agresywnych jest gniew. Sposobem eliminowania agresji jako przejawu zachowania jest zatem zdolność radzenia sobie z gniewem (Krahe, 2005, s.202-203). Metody radzenia sobie z gniewem mogą być jednak skuteczne jedynie wobec osób świadomych własnych reakcji i impulsów agresywnych. W tym ujęciu niezbędne okazuje się zatem łączenie terapii behawioralnych z kognitywnymi polegającymi na analizowaniu procesów poznawczych. Pierwszym elementem kontroli gniewu jest zatem wyuczenie zdolności rozpoznawania bodźców wywołujących agresję i analiza potencjalnych przyczyn frustracyjnych, co jest realizowane z Centrum PUNKT
Sposobami obniżania zachowań agresywnych są także: poszerzenie zdolności empatycznych - aby pobudzenie emocjonalne wynikające z zachowania agresywnego nie przysłaniało cierpienia zadawanego ofierze tego typu działań oraz rozładowanie napięcia poprzez humor – dobra zabawa (nie zawierająca wrogich i agresywnych podtekstów) posiada często zdolność eliminowania zachowań agresywnych. Warto o tym pamiętać podczas tworzenia atmosfery w domu rodzinnym i sytuacji szkolnej.
Jednym z programów prowadzących do obniżania agresji u dzieci i młodzieży jest rodzinna terapia wielosystemowa skierowana między innymi do członków rodzin zastępczych, (szczególnie mierzących się z problemem agresji dzieci i młodzieży) oraz młodzieży z problemem zaburzeń w zachowaniu. Nacisk zostaje tu położony nie tylko na kształtowanie dyscypliny, ale przede wszystkim na okazywania wsparcia i budowaniu pozytywnych relacji pomiędzy rodzicami i dziećmi (Komorowska, 2009, s.9). Głównym zadaniem jest wyposażenia rodziców w niezbędne umiejętność rodzicielskie oraz wyposażenie młodzieży w zdolności radzenia sobie z problemami rodzinnymi, rówieśniczymi, szkolnymi i sąsiedzkimi (Grzywa-Bilkewicz, Śpila, 2011). W terapii tej, zgodnie z jej indywidualnie dobranymi planami, łączone są: strategiczna terapia rodzin - skupiająca się na objawach (nie przyczynach) niewłaściwego funkcjonowania rodziny, której celem jest zmiana podejścia do problemu wszystkich członków rodziny; strukturalna terapia rodzin – zakładająca hierarchiczne podziały w rodzinie (każdy członek rodziny stanowi swoisty subsystem, który zajmuje określone miejsce w rodzinie), a jej celem jest doprowadzenie do współpracy pomiędzy wszystkimi członkami rodziny (subsystemami) i odnalezienie się w strukturze rodziny; rodzicielski trening behawioralny – odnoszący się do relacji pomiędzy małżonkami oraz relacji rodzic -dziecko, a jej celem jest zmiana wzajemnego postrzegania się partnerów interakcji oraz wzmacnianie relacji pozytywnych.
Programy oparte na umiejętności rozwiązywania konfliktów – polegające głównie na podnoszeniu umiejętności społecznych i samoświadomości. Celem tego typu programów obok ograniczenia przemocy międzyrówieśniczej są: wzrost empatii, tolerancji dla odmienności innych ludzi, współpraca w grupie. Programu te polegają głownie na podnoszeniu umiejętności samokontroli, zdolności relaksacyjnych (jako sposobów radzenia sobie z emocjami destruktywnymi), przyjmowaniu punktu widzenia drugie osoby. Metody pracy opierają się na terapii poznawczo-behawioralnej. Efektem tego typu programów jest mediacja rówieśnicza.
Trening Zastępowania Agresji – ang. Agression Replacemant Training (ART.). U jego podstaw leży przekonanie, że agresywne zaburzenia zachowania wynikają z deficytu umiejętności zachowań społecznych (braku: kontroli własnej impulsywności, umiejętności odmiennych od agresji sposobów zachowania, rozwoju myślenia moralnego). Autorem projektu opracowanego w Instytucie Badań nad Agresją Uniwersytetu w Syracuse w Stanach Zjednoczonych jest Arnold Goldstein, który oparł swój projekt na stillstreamingu (Goldstein, E. McGinnis, 2001) ART składa się z trzech głównych elementów: treningu umiejętności zachowań prospołecznych, treningu kontroli złości oraz treningu wnioskowania moralnego (poznanie wartości moralnych) (Morawski, 2004).
Literatura cytowana
Łobocki M. (2008. Teorie wychowania w zarysie, Kraków
Goldstein A.P. (2001), Reagles K., Amann L. Umiejętności chroniące, Warszawa
Goldstein A. P., McGinnis E. (2001a), Skillstreaming. Kształtowanie młodego człowieka, Warszawa Goldstein, E. McGinnis A.P. (2001b), Skillstreaming. Kształtowanie umiejętności ucznia, Warszawa
Grzywa-Bilkiewicz A., Śpila B., Grzywa A. (2011), Zaburzenia opozycyjno-buntownicze i zaburzenia zachowania w DSM IV,, „Curr Probl Psychiatry” 2011/12 (1), s.73-77
Komorowska M. (2009). Przeciwdziałanie agresji, „Remedium”, Luty 2009
Krahe B., (tłum. J. Suchecki) (2005), Agresja, Gdańsk 2005
Morawski J. (2004). Trening Zastępowania Agresji w szkołach i placówkach systemu oświaty, Warszawa
[1] Artykuł na podstawie Monografii autorki (Anetta Jaworska), Leksykon Resocjalizacji., Kraków 2012