Artykuły

Praca z dzieckiem agresywnym i autoagresynym


Tematyka agresji i autoagresji została już poruszana w innych umieszczonych na tej stronie artykułach autorki. W tym miejscu zostaną omówione najważniejsze przyczyny (oraz funkcje) jakie zachowania problemowe (w tym agresywne i autoagresywne) spełniają w życiu dziecka i jakie interwencje zaradcze mogą skutecznie pomóc w redukowaniu tych zachowań u dziecka z problemem agresji (w tym u osób ze spektrum autyzmu).

Zanim przejdę do omawiania interwencji wychowawczych i terapeutycznych, pragnę zwrócić uwagę na mocno popularną w ostatnich latach teorię, wskazującą na potencjalne, wzmacniające impulsywność człowieka działanie niektorych substancji powszechnie występujących w pożywieniu (Edelson, Johnson, 2018)

Produkty szczególnie szkodliwe w zachowaniach autoagresywnych:

  • Sztuczne barwniki: czerwień Allura (E129), żółcień spożywcza (E102), żółcień pomarańczowa (E110) (Stevens, 2013) – wiązane są z impulsywnością (niektóre dzieci reagują już na 50mg tych barwników
  • Gluten i kazeina (rola nie do końca rozstrzygnięta) – obserwowane są jednak zaburzenia snu, które przyczyniając się do zmęczenia mogą zwiększać podatność na agresję (jest to jedna z pierwszych diet zaproponowanych dla dzieci z autyzmem – wyniki badań nie są jednoznaczne)

NIEZAPRZECZALNY WNIOSEK: ZDROWIE MÓZGU MA ŚCISŁY ZWIĄZEK ZE STANEM ODŻYWIENIA

Zachowania autoagresywne jako sposób wyrażania uczuć

  • W wielu sytuacjach samookaleczenia są jedyną znaną próbą kontaktu ze światem i wyrażania uczuć
  • Zachowania agresywne i autoagresywne często należą do zachowań z kategorii uzależnień
  • Mogą wyrażać lęk, depresję lub duży stres życiowy, być wyrazem przeciążenia systemu nerwowego lub zaburzenia biologicznego


Autoagresja jako uzależnienie

  • National Institute on Drug Abuse określa uzależnienie jako kompulsję, która utrzymuje się pomimo negatywnych skutków społecznych i zdrowotnych (J. Miller, 2018)
  • Mechanizm neurobiologiczny: kiedy kompulsja zostaje zaspokojona kora przedczołowa wysyła informacje do hipokampu, aby szczegółowo zapamiętał wrażenie – skojarzenie zostaje zapamiętane, a czynniki wyzwalające trwale zapisane w mózgu. Kiedy w przyszłości pojawi się bodziec wyzwalający (dźwięk, zapach, słowo itp.) synapsy w jądrze półleżącym kierują mózgiem, aby ten zareagował – mózg „przestawia się na autopilota” – nie jesteś w stanie zareagować inaczej nawet wtedy, gdy wiesz, że to ci szkodzi!


Terapia agresji i autoagresji


SKUTECZNE SPOSOBY: oparte na behawioralnej analizie zachowania (applied behavior analysis) i wspieraniu zachowań pozytywnych (positive behavior support)

Podstawowe założenia:

  • Zachowanie jest wyuczone – jest nabywane dzięki pojawiającym się po nim konsekwencjom, wyuczone poprzez przez skojarzenia, albo obserwowanie innych ludzi (modelowanie)
  • Każde zachowanie (w tym agresja) pełni określoną funkcję – osoba przejawia zachowania ponieważ się „opłacają”, zaspokajają najpilniejsze potrzeby (skupienia na siebie uwagi, posiadania czegoś, uniknięcia czegoś)
  • Zachowanie zależy od kontekstu – w niektórych sytuacjach, w niektórych porach dnia lub przy niektórych osobach pojawia się częściej


Główne cechy redukowania agresji i autoagresji:

  • Ocena – PODSTAWĄ JEST POSZUKIWANIE I ZNALEZIENIE ODPOWIEDZI dlaczego osoba podejmuje zachowanie – nie jesteśmy w stanie określić najlepszej strategii działania, dopóki nie wiemy dlaczego zachowania te są przejawiane (jaka mają funkcję?)
  • Edukacja – uczenie nowych umiejętności a nie tylko ograniczanie agresji
  • Prewencja – wprowadzenie możliwości wyboru albo lubianych czynności do nielubianych zajęć
  • Zarządzanie – kontrolowanie dostępu do wzmocnień (nagród!), tak aby były dostępne jedynie w przypadku poprawnego zachowania
  • Skoncentrowanie na stylu życia (chcieć czegoś więcej niż braku zachowań problemowych!


Co to są zdarzenia poprzedzające w zachowaniach autoagresywnych?


To bezpośrednie, proste i bezpośrednie zdarzenia występujące na ogół przed zachowaniem problemowym (agresją) np. fizjologiczne; emocjonalne (np. uczucie lęku), środowiskowe (np. hałas), społeczne (nieprzyjemna rozmowa, konieczność zakończenia ulubionej czynności, , obowiązki szkolne/domowe). Jeśli chcesz ograniczyć agresję swojego dziecka – POTRZEBUJESZ ROZPOZNAĆ – CO JĄ POPRZEDZ


Co to są zdarzenia nastawiające w zachowaniach autoagresywnych?

  • To zdarzenia, okoliczności lub bodźce w obecności których zwiększa się ryzyko wystąpienia zachowań problemowych.
  • Np.: obecność lub brak obecności niektórych osób, tłum, zmęczenie, niewyspanie, ból, zakończenie ulubionej czynności (czasem mogą być zdarzeniami poprzedzającymi a czasem nastawiającymi


Co to są konsekwencje?


Aby wyeliminować zachowania agresywne POTRZEBUJESZ ZROZUMIEĆ DO JAKICH KONSEKWENCJI (KORZYŚCI) PROWADZĄ

  • To identyfikacja funkcji lub celu pojawiania się zachowań problemowych
  • Do typowych konsekwencji należy: Twoja uwaga, unikanie społeczne, unikanie nielubianej czynności, ucieczka przed wykonaniem zadania, otrzymanie przedmiotów materialnych (zabawek, słodyczy), wzmocnienie sensoryczne, wzmocnienie biologiczne
  • Np. dziecko krzyczy stojąc z Tobą w kolejce do kasy – jaką funkcję spędza to zachowanie?
    • Może chodzi o to, że się nudzi/chce już wyjść – jeśli wychodzisz z nim ze sklepu (bo ci wstyd) – wzmacniasz zachowanie – prawdopodobnie wystąpi znowu, gdy dziecko będzie się nudzić lub uniknąć jakiejś czynności
    • Może chodzi o to, że chce jajko z niespodzianką – kupujesz mu jajko, aby przestało krzyczeć – wzmacniasz zachowanie – prawdopodobnie wystąpi znowu, gdy dziecko będzie czegoś chciało (jest dla niego „opłacalne”)
    • Może chodzi o to, że chce zwrócić na siebie Twoją uwagę – zaczynasz z nim rozmawiać, przytulasz – wzmacniasz zachowanie – prawdopodobnie wystąpi znowu, gdy dziecko będzie potrzebowało Twojej uwagi.


Ważne jest zatem zrozumienie, że zachowania problemowe zawsze pełnia jakąś funkcje i skoro się utrzymują musza pociągać za sobą dobre z punktu widzenia dziecka konsekwencje. Jeśli przynoszą zamierzony skutek – utrwalają się, aż z czasem stają się trwałą cecha osobowości!


Najczęstsze funkcje zachowań problemowych – zachowanie problemowe jako forma komunikacji

  • Założenie: zachowania problemowe prowadza do jakiejś formy wzmocnienia

  • Ucieczka od nieprzyjemnych sytuacji/unikanie (np. odrabianie lekcji, oczekiwanie, stres przed przyjęciem urodzinowym, mycie się, lęk społeczny)
  • Uzyskanie uwagi/pomocy
  • Uzyskanie rzeczy materialnej (zabawka, jedzenie)
  • Zwiększenie/zmniejszenie stymulacji sensorycznej


PLAN INTERWENCJI


Aby plan był skuteczny powinien obejmować:

  • Strategie prewencyjne (modyfikowanie zdarzeń poprzedzających i łagodzenie zdarzeń nastawiających)
  • Uczenie zachowań alternatywnych dla zachowań problemowych
  • Zmianę konsekwencji – tak, aby ZA (zachowania agresywne) nie przynosiły efektów, a potrzeby mogły być zaspokojone tylko w przypadku zachowań właściwych

  • Prewencja – co możemy zrobić, aby autoagresja okazała się niepotrzebna (poszukiwanie przyczyn) – modyfikowanie zdarzeń poprzedzających i nastawiających (patrz powyżej)

  • Danie dziecku możliwości wyboru – wyrażenie osobistych preferencji, wzmocnienie poczucia kontroli i decydowania w swoich sprawach (Oddasz telefon teraz czy za 10 minut?; Chcesz założyć niebieską czy czerwona czapkę?)

  • Wykorzystaj „pęd zachowania” – stworzenie impetu zachowania – wykonanie krótkiej i łatwej czynności a potem czegoś nielubianego (np. „przybij piątkę” a teraz biegnij powiesić kurtkę) – spełnia się szczególnie wtedy, gdy funkcją zachowania problemowego jest ucieczka/unikanie 

  • Modyfikacja zadań – np. zmiana czasu trwania czynności, zwiększenia łatwości zadań,

  • Uwzględnienie zainteresowań np. włączenie w nielubiane liczenie na matematyce ulubione klocki lub postaci z bajek lub specjalny ołówek z Batmanem

  • Rozwijanie zachowań zastępczych
  • Zrozumienie celu ZA (zachowań autoagresywnych) ma prowadzić do nauczenia lepszych sposobów zaspokajania tej potrzeby
  • Celem nauki jest wytworzenie alternatywnych umiejętności – skutecznych i akceptowanych społecznie, aby realizowały funkcje jakie wcześniej wypełniały ZA

Podstawowe umiejętności

  • Uczenie umiejętności komunikacji
  • Uczenie umiejętności radzenia sobie
  • Uczenie umiejętności adaptacyjnych

 

Umiejętności komunikacji

  • Należą do najbardziej potrzebnych w życiu człowieka
  • Trening komunikacji funkcjonalnej uczy jak zgłaszać prośby za pomocą języka – a nie za pomocą zachowania problemowego
  • Np.: Jak prosić o interakcje społeczną lub uwagę: Cześć – co słychać? Pobawisz się ze mną? Zobacz, czy dobrze to robię? (jeśli dziecko nie mówi – proszenie może bc przedstawiane za pomocą obrazków) Zamiast krzyku, kopania – reagowanie wyłącznie na właściwe zachowania dziecka
  • Inne formy komunikacji w przypadku osoby wysokofunkcjonującej: FUKO, porozumienie bez przemocy, komunikat JA, aktywne słuchanie


Umiejętności radzenia sobie

  • To umiejętności potrzebne by trwać w jakiejś sytuacji, która nie jest komfortowa
  • Zalicza się do nich np. umiejętność czekania na swoją kolej, panowania nad gniewem i natychmiastowym wyrażaniem emocji, rozwiązywania problemów, samoregulacji emocji (np. relaksacji)
  • Uczenie polega na stopniowym odraczaniu wzmocnienia – czas oczekiwania jest coraz dłuższy a wymagania coraz większe
  • Do strategii kierowania sobą (omawianych w innym artykule) należą np.:
    • trening relaksacyjny połączony z głębokim oddychaniem
    • dialog wewnętrzny: Poradzę sobie z tym
      trening rozwiązywania problemów – identyfikowanie, nazywanie i wymyślanie rozwiązań

Umiejętności adaptacyjne

  • Obejmują ogólne umiejętności życiowe (ubieranie, mycie, sprzątanie po sobie itp.)
  • Dotyczą deficytów umiejętności a tym samym przekonania: nie umiem, nie potrafię
  • Np.: jeśli nauczymy dziecko jak wykonywać określoną czynność nie będzie uciekało się do ZA, aby od niej uciec (każdy z nas wykazywałby prawdopodobnie jakieś zachowania problemowe, gdyby cały czas musiał wykonywać czynności przekraczające jego umiejętności

Strategie oparte na konsekwencjach

  • Do powszechnie znanych i stosowanych interwencji ograniczających natychmiast ZA należy KARANIE
  • Te działanie nie dają jednak trwałych efektów (redukcji ZA), a bywają wręcz szkodliwe
  • Strategie oparte na konsekwencjach polegają na ograniczeniu wzmocnień dla ZA
  • Należą do nich: INSTRUKCJE, WZMACNIANIE RÓŻNICUJĄCE, WYGASZANIE

PODEJŚCIE INSTRUKCYJNE

  • Zalicza się do niego: pochwałę i przekierowanie
  • Pochwała musi następować bezpośrednio do osoby w czasie podejmowania przez nią zachowań bezpiecznych (np. Jak wspaniale potrafisz czekać na swoją kolej, Jak cierpliwie pracujesz nad zadaniem)
  • Przekierowanie – to wskazówka udzielana osobie wykazującej zachowanie problemowe zachęcająca do innego zachowania: np. Poproś o to za pomocą karty z napisem „potrzebuję pomocy”

WZMACNIANIE RÓŻNICUJĄCE

  • Kładzie nacisk na zachowania alternatywne lub bardziej odpowiednie
  • Polega na udzielaniu wzmocnienia zawsze wtedy, gdy osoba nie przejawia ZA
  • Np. jeśli funkcja ZA jest skupienia na sobie uwagi – skupianie na dziecku uwagi wyłącznie wtedy (często nawet co 5 minut.), gdy zachowuje się poprawnie i nie zwracaniu uwagi nigdy, gdy wykazuje ZA

WYGASZANIE

  • Polega na całkowitym wygaszaniu wzmocnień w przypadku ZA
  • Krótkotrwałym efektem wygaszania może być pogorszenie zachowania (np. wybuchy złości) – co należy wziąć pod uwagę i zaakceptować (z wyjątkiem, gdy ZA zagrażają zdrowiu)


Kącik złych humorów

To takie miejsce w domu, w którym można bezpiecznie wyrażać złość i frustrację. Powinna się tam znaleźć poduszka, w którą można walić, karty uczuć, stare gazety, papier do rysowania, folia bąbelkowa i inne, sprawdzone metody.


Wnioski końcowe

  1. Ustalaj jasne zasady (co wolno, a czego nie) – bez zasad dziecko nie ma szansy nauczyć się czego od niego oczekujesz.
  2. Przestań obawiać się „co pomyślą/powiedzą inni” – ludzie niemal zawsze będą cie oceniać, nie masz szans przypodobać się wszystkim – masz szansę na dobre wychowanie swojego dziecka
  3. Naucz się rozpoznawać własne emocje – nie obwiniaj dziecka za swoje zdenerwowanie – to ty odpowiadasz za to, co czujesz, GDY TRUDNO CI PORADZIĆ SOBIE Z DZIECKIEM. Nazwij uczucie i poradź sobie z nim jak DOROŁY CZŁOWIEK – bądź świadoma/y
  4. Nigdy nie reaguj w złości (nie działaj pod wpływem emocji) – NAUCZ SIĘ PRACOWAC Z WŁASNA ZŁOŚCIĄ – wyrażać ja konstruktywnie (zobacz artykuł na ten temat)
  5. Nie każ dziecka za złość – to nigdy nie doprowadzi do trwałej poprawy.
  6. Nie oceniaj dziecka – ZROZUM, że czegoś potrzebuje nauczyło się komunikować to w najskuteczniejszy dla siebie sposób
  7. Nie zawstydzaj dziecka – nauczy się jedynie, że nie wolno mówić i pokazywać innym swoich uczuć
centrum PUNKT - Joomla Templates